زمینه های قیام 17 شهریور
شهریور 57 ماه سرنوشت انقلاب اسلامی ملت ایران بود، در این ماه مردم تهران به صورت میلیونی در روز عید فطر و پس از ان به خیابان ها امده و قدرت خود را به رخ نظام طاغوت کشیدند، رژیم با مشاهده این مانور قدرت 4 روز بعد از عید فطر در روز 17 شهریور در حرکتی صبعانه صدها تظاهرکننده تهرانی را در خیابان ژاله [شهدا] محاصره و قتل عام کرد.
حرکت ملت در این ماه با سقوط جمشید اموزگار نخست وزیر وقت اغاز شد، با تظاهرات میلیونی مردم در روزهای بعد عید فطر تداوم پیدا کرد و در کشتار 17شهریور به اوج خود رسید.
زلزله تاسف بار طبس نیز از جمله رویدادهایی است که در این ماه روی داد تا غم شهدای 17شهریور با فقدان مردم مظلوم و رنجدیده طبس در هم تنیده شده و ناکارامدی رژیم ستم شاهی بیش از پیش بر مردم و جهانیان عیان گردد. (مجله پاسدار اسلام، اول شهریور 1391، شماره 369)
پس از ان که در عید فطر، نمازگزارانی که پشت سر دکتر مفتح در تپه های قیطریه تهران نماز خوانده بودند، راهپیمایی باشکوهی برگزار کردند، میثاق مردم برای تکرار ان فریادها در 17 شهریور، چنان پایه های رژیم را به لرزه دراورد که در تهران و یازده شهر حکومت نظامی اعلام شد.
طلوع صبح چهارمین روز تظاهرات بود که مردم، رو به خیابان آوردند. مرکز تجمع آنان، میدان ژاله بود.ناگهان رژیم با تانک ها و زره پوش های نظامی، مردم را هدف رگبار مسلسل قرار داد و بدین ترتیب، خوی عاشورایی ملتی آزادی خواه میدان ژاله را به میدان لاله تبدیل کرد و لاله هایی در خون غلتیدند و به دنبال آن، اعلامیه امام در نجف اشرف منتشر شد و به حرکت مردم، مشروعیت بخشید.
این حرکت، نهضت کربلایی ایران را به جوشش های جدی تر واداشت و مسیر انقلاب اسلامی را هموارتر کرد. یاد شهیدان آن حماسه جاوید، سبز باد! (مجله پرسمان، شهریور ماه سال 1391، شماره 116)
واکاوی رویدادهای منتهی به واقعه جمعه سیاه؛ فهم نادرست رژیم از پیامدهای وقایع 15 خرداد و 17 شهریور
بررسی تحلیلی رویداد17 شهریور1357
گام ها و گلوله ها (مطالعه موردی واقعه 17 شهریور)
واقعه 17 شهریور
«زیر بار ستم نمی کنیم زندگی، جان فدا می کنیم در ره ازادگی، مرگ بر این شاه، مرگ بر این شاه.» عکس های امام بر فراز دست مردم بود. راهپیمایان تا چهارراه دلگشا امده بودند و به سمت خیابان فرح آباد می رفتند. همین جا بود که یکی از موتورسواران خبر داد که امروز روز عادی نیست و تعداد ماموران از روزهای دیگر بیشتر است.
در اولین ساعات جمعه 17شهریور سال1357 ارتشبد غلامعلی اویسی، فرماندار نظامی تهران از رادیوی تهران و حومه، حکومت نظامی اعلام کرد. مردم که از حکومت نظامی اطلاع نداشتند پیش از ساعت شش صبح برای چهارمین روز متوالی، از خانه ها بیرون امده و به خیابان ها روی آوردند. مرکز تجمع آنان میدان ژاله بود. همین که مردم به خیابان ها رسیدند ناگهان با دیدن تانک ها و زره پوش های نظامی غافلگیر شدند. ماموران مسلح پس از چند بار اخطار، مردم را هدف رگبار مسلسل قرار دادند. ان روز، میدان ژاله میزبان جنازه های شهدایی بود که با خود، صحنه را گلگون کرده بودند. از آن روز به بعد هفدهم شهریور 57 به جمعه خونین معروف شد. (مجله دیدار آشنا، مرداد و شهریور 1386، شماره 83 و 84)
واقعه 17 شهریور به روایت شاهد عینی
وعده ما، سرنگونی رژیم، ساعت نه صبح!
قتل عام مردم
شاهدان همان روزها می گفتند که در میان نظامیان، افرادی را دیده اند که شکلی غیرایرانی داشتند و گویا اسراییلی بودند. ان زمان غیر از این سخنان، دلیلی در دست نبود که حضور سربازان اسراییلی را ثابت کند، اما بعدها مطبوعات اسراییل فاش کردند که دولت این کشور و مقامات دفاعی، در اوج تظاهرات ملت ایران، برای سرکوبی میتینگ ها و راهپیمایان، اسلحه و تفنگ هایی در اختیار شاه گذاشته بودند. دولت اسراییل همچنین یک گروهان کماندویی ورزیده و متخصص سرکوب عملیات شهری را به وسیله هواپیماهای شرکت (ال.ال) به تهران اعزام کرد که تابع اداره اطلاعات ارتش اسراییل بود.
شمار دقیق قربانیان مظلوم حادثه هفده شهریور 1357 هیچ گاه مشخص نشد، ولی انچه قطعی و یقینی است، این رقم از چهار هزار نفر افزون است. (مجله گلبرگ، شهریور 1388 – شماره 112)
سرلشکر خسروداد، از خشن ترین ژنرال های ارتش و از هم درسان و دوستان نزدیک شاه در دانشکده افسری بود.
در جمعه سیاه (17 شهریور 1357) به فرمان شاه، مردم را در خیابان های پیروزی، شهباز و خیابان شهدا و دیگر نقاط تهران از هوا به گلوله بست.
خسروداد که شخصا عملیات را هدایت می کرد سفاکی را به حدی رساند که دستور داد خانه های مردم بی دفاع را نیز گلوله باران کنند.
وی در دادگاه انقلاب با صراحت تمام اعلام کرد که در آخرین روزهای سقوط پادگان ها، قصد کودتا داشته و می خواسته انقلاب را خنثی کند.
خسروداد سرانجام در 54 سالگی اعدام شد. (مجله دیدار آشنا، بهمن 1388 – شماره 112)
گزارش مختصری از وقایع 17 شهریور
کشتار فجیع مردم توسط رژیم پهلوی در ۱۷ شهریور
خبرنگار گاردین از جنایت هفده شهریور ۵۷
آدینه لاله گون روز شهدای هفدهم شهریور
ثمرات قیام 17 شهریور
واقعه 17 شهریور نقطه عطفی در انقلاب اسلامی ایران شد، از یک طرف، این واقعه به ضرر رژیم تمام شد، با این کشتار نه تنها مردم آرام نگرفتند بلکه شدت و سرعت مبارزات گسترش یافت. از آن پس ناآرامیها وارد مرحله جدیدی شد و اعتراض ها و راهپیماییها از شکل پراکنده و مقطعی به صورت مداوم و سازمان یافته ادامه یافت. شکل گیری اعتصابات گسترده و فراگیر سراسری ضربه سختی به اقتصاد دولت وارد نمود و در ارتش که یکی از پایه های اساسی قدرت شاه بود، تزلزل ایجاد کرد، چنان افکار شاه را بهم ریخت که قدرت هر گونه تجزیه و تحلیلی را از دست داد، یعنی بعد از این واقعه شاه عملا سقوط کرد و شیرازه رژیم از هم پاشید.
از طرف دیگر، با این کشتار آشکار شد، که اقدامات دولت شریف امامی که ترکیبی از طرح های به اصطلاح آشتی جویانه و سرکوب بود، نه تنها نتیجه مطلوبی برای رژیم به بار نیاورد، بلکه بر دامنه بحران نیز افزود و شمارش معکوس سرنگونی رژیم آغاز شد. این واقعه اندیشه برگرداندن سلطنت مشروطه را آسیب پذیر کرد و امید کسانی را که به وعده های دولت آشتی ملی دلبسته بودند ناامید کرد و باعث تسریع سقوط رژیم و پیروزی انقلاب شد.
قیام خونین 17 شهریور و پیامد های آن
بررسی پیامدهای واقعه هفده شهریور و تأثیر آن در روند پیروزی انقلاب اسلامی
سیری اجمالی در عوامل فرار شاه و حوادث منتهی به آن
17 شهریور در کلام امام و رهبری
حضرت امام خمینی (ره) در تاریخ 18 شهریور سال 57 با ارسال پیامی به ملت ازرده ایران چنین اظهار نمودند: «… چهره ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشاط در تمام اماکن به چشم می خورد. اری این چنین است راه امیرالمومنین علی و سرور شهیدان امام حسین (علیه السلام)… کاش خمینی در میان شمابود و در کنار شما در جبهه دفاع برای خدای تعالی کشته می شد… 17 شهریور مکرر عاشورا مکرر کربلا و شهدای، مکرر شهدای کربلا و مخالفان ما مکرر یزید و وابستگان او هستند.»
سالروز هفدهم شهریور که گزارشگر جنایات شاهنشاهی ضدانسانی و اسلامی است، و از ایام الله و نشانگر مقاومت و شجاعت و ایستادگی ملت در مقابل ستمگران و جنایتکاران است، در خاطره ملت مبارز ایران زنده است، و زنده خواهد بود.
خاطره تلخ ١٧ شهریور٥٧ و خاطره تلخ روزهای بزرگی که بر امت گذشت، میوه شیرین سرنگونی کاخهای استبداد و استکبار، و جایگزینی پرچم جمهوری عدل اسلامی را به بار آورد.
١٧ شهریور ٥٧ از ایام الله است، که ملت شریف ایران یاد آن را زنده نگه می دارد.
من به نیابت حضرت ولی عصر، امام زمان ع به همه مسلمانان جهان، مصیبت چهارم شوال سال ٩٨ق. هفده شهریور را، خاصه به خانواده های داغدار تسلیت می گویم و در عین حال تبریک.
خدا شاهد است مصطفای من تنها آن نبود که سالش نزدیک است، بلکه همه به خاک و خون کشیده های حادثه شوال، مصطفای من بوده اند.
ایام الله در کلام امام خمینی(ره)
«امام خمینی ثابت و استوار از آغاز تا پایان»(1) (2)
خاطره رهبرانقلاب از هفدهم شهریور پنجاه و هفت
در سایه خاطرات
میدان ژاله، همان میدان شهدای 17 شهریور امروز است. میدان ژاله در 17 شهریور 57، شاهد اتفاق مهمی بود. دربار پهلوی تصمیم گرفته بود ضربه شصت بزرگی از مردمی بگیرد که در راه پیمایی ها، به نظامیان گل می دادند.
مردمی که با هم قرار گذاشته بودند در روز 17 شهریور، در میدان ژاله جمع شوند و تظاهرات کنند، از حکومت نظامی که در اخرین ساعت های 16 شهریور تصویب شده بود، خبر نداشتند. البته اگر هم خبر داشتند، باز هم به میدان می امدند.
می گویند رژیم ابتدا خاک اره های اغشته به بنزین را که کف خیابان ریخته بود، اتش زد و وقتی جمعیت برای فرار از اتش به تلاطم افتاد، چند ماشین و اتوبوس را به اتش کشید و در اخر از زمین و هوا به مردم تیراندازی کردند. همه راه های فرار و همه کوچه ها و خیابان های فرعی را با تانک و زره پوش بستند تا کسی نتواند فرار کند. ان ها فقط امده بودند تا بکشند. حتی از رساندن خون به زخمی ها هم جلوگیری کردند. بعد از چند ساعت روی اسفالت خیابان، فقط جنازه و چادر و کفش جا مانده بود.
آن روزها وسط میدان ژاله یک تندیس عقاب بود. بعدها که میدان شهدا نام گرفت، به جایش یک گل لاله گذاشتند. بعد از مدتی هم ان را برداشتند و میدان تبدیل شد به چهار راه. حالا به چهار راه شهدا می گویند: میدان شهدا، میدان ژاله سابق! (مجله انتظار نوجوان، بهمن ماه سال 1389، شماره 67)
17 شهریور 1357؛ جمعه سیاه و کشتار مردم در میدان ژاله تهران
بر بال قلم
ان روز مشت های گره کرده، به یاری هم امده بودند تا بر تندیس کهن ایمان و اراده خود نقش دیرپای دیگری از حماسه حک کنند. انها یاوران همیشه بیدار خمینی بودند که عافیت طلبی از بدنهای تازیانه خورده شان گریزان بود. انها هزاران هزار عاشق سینه چاک بودند که در ازمونی سخت پا نهاده، مدالی از سرخی شهادت بر سینه ها اویختند و چه زیبا و وصف ناشدنی از این ازمون سخت، بیرون امدند. بوی خون و باروت در هم پیچید و ناجوانمردانه خوشه های طلایی مشت در یورشی وحشیانه دسته دسته چیده شدند و به خاک و خون در ارمیدند. ژاله بر گلبرگ لاله ها نشست. در و دیوار در طراوت خون شسته شد و ژاله در ازدحام لاله ها گم شد. ژاله از گلبرگ لاله شرم داشت و جایش را به لاله سپرد؛ لاله ای که در فصل تاریخ ساز یک موج، یک طوفان و یک فرهنگ شد. خاطره این روز به یادماندنی و بزرگ را بر ماندگارترین کتیبه تاریخ نقش خواهیم کرد. (مجله شمیم یاس، شهریور 1385، شماره 42)
