مسئله قضا و قدر مسئله ای است که بیش از هزار سال است که حل شده که با آزادی بشر کوچکترین منافاتی ندارد، بلکه تنها با فرض خدا و قضا و قدر است که می توان دم از آزادی انسان زد انسان به دلیل اینکه نفخه ای است الهی می تواند از جبر طبیعت آزاد باشد والا اگر انسان همین اندام است و اراده انسان قهرا زاییده همین حرکات اتمها و غیره است، انسان جز مجبور چیز دیگری نمی تواند باشد. سارتر می گوید: انسان یک اراده آزاد است می پرسیم: خود اراده از کجا پیدا شده؟ اگر فکر و اراده انسان خاصیت های جبری طبیعت و ماده باشد، دیگر آزادی یعنی چه؟ !
بگذار این حرف را کسی بگوید که برای انسان قدرتی مافوق طبیعت قائل است یعنی انسان را مقهور طبیعت نمی داند، قاهر بر طبیعت می داند و طبیعت را اصل و روح را فرع نمی داند بلکه صحبت اصل و فرع نیست، دو نیرو قائل است: طبیعت و ماوراء طبیعت در انسان و انسان به حکم آنکه شعله و فیضی است ماوراء طبیعی، می تواند بر طبیعت خودش مسلط باشد و تصمیمش عین حرکات اتمها نباشد، چیز دیگری باشد، می تواند طبیعت را تغییر بدهد و بر طبیعت غلبه کند انسان هیچ خودی ندارد غیر از آزادی یعنی چه؟ ! البته اینکه انسان هیچ سرشت و طبیعتی ندارد، یک مقدار حرف درستی است ، و امشب قصد داشتم این مطلب را با فلسفه اسلامی بیان کنم مطلبی را که او تحت عنوان اصالت وجود گفته است، علمای اسلام به نام اصالت وجود نمی شناسند ولی به نام دیگری بخشی از حرفهای او را گفته اند که انسان خودش وجود خود را می سازد، انسان خودش وجود خود را انتخاب می کند یعنی انسان مانند اشیاء طبیعی نیست آنچه در طبیعت است همان چیزی است که خلق شده است جز انسان که همان چیزی است که بخواهد باشد ولی این معنایش این نیست که انسان فاقد سرشت و فطرت و طبیعت است، بلکه به این معنی است که سرشت انسان چنین سرشتی است نه اینکه انسان سرشت و خودی ندارد [ به عبارت دیگر ] خود انسان خودی است که چنین اقتضایی دارد نه اینکه انسان چون خود ندارد چنین است چون این بحث را دیشب وعده دادم، برای اینکه امشب به سکوت مطلق برگزار نکنم فقط دو قسمت را خیلی مختصر صحبت می کنم.
انسان آن چیزی است که بخواهد باشد
علمای ما درباب اینکه انسان آن چیزی است که می اندیشد یا انسان آن چیزی است که بخواهد باشد، خیلی بهتر از آقای سارتر بحث کرده اند در فلاسفه اسلامی صدرالمتالهین بهتر از همه بحث کرده و این مطلب ریشه قرآنی دارد که هر موجودی خودش خودش است جز انسان که در قیامت به صورتهای مختلف محشور می شود: « یوم ینفخ فی الصور فتأتون افواجا » [1]و فقط گروهی از مردم انسان محشور می شوند، گروههای دیگر مردم به صورتهای مختلف از حیوانات محشور می شوند، گروههای دیگر مردم به صورتهای مختلف از حیوانات محشور می شوند انسان مجبور نیست که انسان باشد بلکه می تواند خودش را انسان بسازد، و می تواند خودش را تبدیل به یک گرگ یا سگ یا خوک و یا خرس بکند تا چه ملکاتی را برای خودش کسب کرده باشد راجع به اینکه انسان همان است که بیندیشد ملا خیلی خوب می گوید:
ای برادر تو همه اندیشه ای
ما بقی تو استخوان و ریشه ای
گر بود اندیشه ات گل، گلشنی
ور بود خاری تو هیمه گلخنی
اگر از ملا بپرسیم آدم چیست؟ می گوید آن چیزی است که می اندیشد اگر بپرسی من چیستم؟ می گوید تو بگو درباره چه می اندیشی تا بگویم چیستی اگر درباره حقیقت می اندیشی تو حقیقتی، درباره خدا می اندیشی تو مثال خدا هستی، درباره علی می اندیشی علی هستی، درباره آن کاری می اندیشی که کار یک سگ است تو سگ هستی. بگو چه می اندیشی تا بگویم چیستی
درباره اینکه انسان هر چه را بخواهد و هر چه را دوست داشته باشد همان است، در اخبار ما زیاد تأکید شده است. گفته اند: من احب حجرا حشره الله معه[2] اگر انسان سنگی را دوست داشته باشد با سنگ محشور می شود چون خودش سنگ می شود. هر چه را انسان دوست داشته باشد همان می شود
شخصی که اهل خراسان بود از راه دور با رنج فراوان آمد خدمت امام باقر علیه السلام ( عشق به اهل بیت او را کشانده بود ) در حالی که چون پای پیاده آمده بود کفشهایش از بین رفته بود و پایش به اصطلاح ترک خورده و پاشنه آن شکاف زیادی برداشته بود آمد خدمت امام با یک عشق و ولعی خدا را شکر کرد که بالاخره به مقصود خودش رسید بعد پایش را نشان داد با آن شکافها که خون آمده بود، و عرض کرد: یا ابن رسول الله! نکشید مرا به اینجا جز محبت شما اهل بیت که از خراسان تا اینجا پیاده آمده ام امام این جمله را فرمود: هر کس هر چه را دوست داشته باشد با هموست و حقیقتش همان می شود و با همان محشور می شود. شاعر می گوید:
گر در طلب گوهر کانی، کانی
ور در پی جستجوی جانی، جانی
تو اگر در جستجوی یک گوهر، یک معدن زمینی و یک جماد هستی، جمادی، و اگر جان می خواهی و به دنبال جان و معنی می گردی، جانی
من فاش کنم حقیقت مطلب را
هر چیز که در جستن آنی، آنی
هر چه را جستجو می کنی، تو همان هستی. پس اگر از این شاعر بپرسیم من چیستم؟ می گوید بگو تو چه را جستجو می کنی تا من بگویم چیستی
همان طور که وعده دادم فردا شب ان شاء الله درباره خلا معنوی و اخلاقی در جهان معاصر که نتیجه این گرایشهای ماتریالیستی است عرایضی به عرض شما می رسانم
اهل بیت را وارد مجلس پسر زیاد کردند نوشته اند زینب اندامی رشید داشت و بلند بالا بود در حالی وارد مجلس پسر زیاد شد که زنانش دورش را گرفته و مانند نگین او را احاطه کرده بودند ابن زیاد می دانست این زن مجلله که دیگران مانند یک عده کلفت دور او را گرفته اند کیست انتظار داشت زینب که وارد می شود به او سلام کند ولی زینب سلام نکرد زینب خواست ثابت کند و ثابت کرد ( بعدها بیشتر ثابت کرد ) که پسر زیاد! تو خیال نکن که اگر بدن ما را قطعه قطعه کردی یا اسیر کردی و به زنجیر کشیدی، روح ما را هم می توانی اسیر کنی روح ما روح سالم بشری است، روحی است که خودش را نباخته است، نفخه الهی است روح ما تسخیر شدنی نیست ، روح ما میراندنی نیست، روح ما زنجیر کشیدنی نیست سلام نکرد او بر آشفت. گفت: من هذه المتکبرش؟ این زن متکبر کیست؟ کسی جواب نداد دو سه بار این را تکرار کرد آخر کسی جواب داد: هذه زینب بنت علی بن ابی طالب [3]. در آنجا زینب چنان پسر زیاد را محکوم کرد که زبانش بند آمد و همان تصمیم جلاد مابانه را گرفت راه دیگری نداشت. گفت: اینها هنوز زبان دارند! گردنشان را بزنید. و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین باسمک العظیم الاعظم الاعزالاجل الاکرم یاالله. .
خدایا دلهای ما را به نور ایمان منور بگردان، قلبها و روحهای ما را به مکارم اخلاق اسلامی مزین بفرما، روحهای ما را از زشتیها و پلیدیها پاک بگردان، انوار محبت و معرفت خودت و اولیاء خودت را بر دلهای ما بتابان، اموات ما مشمول عنایت و رحمت خود بفرما.
